4857 sayılı İş Kanunu, işçilere belli bazı zamanlarda ve durumlarda kullanılmak üzere izin hakları tanımıştır. Bu izinler, ücretli izin ve ücretsiz izin olarak iki ayrı başlıkta toplanmaktadır.
İş Hukukunda Ücretsiz İzin
Birtakım ekonomik sebepler ya da mevsimsel daralmalar nedeniyle işverenin işyerinde faaliyetlerin durma noktasına gelmesi halinde işveren söz konusu bu krizi aşmak için bir kısım işçileri, ya da işçilerin tamamını belli bir süre için ücretsiz izne çıkartabilmektedir.
Ücretsiz izin kurumu, iş sözleşmesinin askıya alındığı durumlardan biri olarak kabul edilmektedir.
4857 sayılı İş Kanunu’nda ücretsiz izin ile ilgili açıkça düzenlenen bir hüküm bulun mamaktadır. Ancak ücretsiz izin kurumu, İş Hukuku uygulamalarında sürekli karşılaşılan bir durumdur. Ücretsiz izin belirli birtakım sebeplerden dolayı işveren tarafından veya çalışanın duyduğu ihtiyaç nedeni ile uygulanabilmektedir. Tarafların ücretsiz izin konusunda anlaşmaları halinde, ücretsiz izin süresince iş sözleşmesinin askıda kalacağı kabul edilmektedir.
Yasal olarak, İşverenin işçiyi tek taraflı olarak ücretsiz izne çıkarma hakkı mevcut değildir. Ekonomik durumun iyi gitmemesi, satışların durması..vb gibi bazı ekonomik güçlükler iş sözleşmesinin askıya alınması sonucunu kendiliğinden doğurmaz. Şayet; İşçi ve işveren arasındaki iş sözleşmesinde veya işyeri için akdedilen toplu iş sözleşmesinde ücretsiz izinle alakalı bir düzenleme yapılmış ise ücretsiz izin kullanılabilecektir.
Ücretsiz Yol İzni
İşçi yıllık ücretli iznini, işyerinin kurulu bulunduğu yerden başka bir yerde geçirmek isteyebilir. Bu takdirde, iznini geçirmek istediği yere gidiş ve dönüşünde geçireceği zaman, yıllık izin süresinin azalmasına sebep olabilir. Verilecek yol izni en çok dört gündür; fakat bu hüküm her isteyene dört günlük ücretsiz yol izni verileceği anlamını taşımamaktadır. Bu sürenin belirlemesinde, işçinin iznini geçireceği yerin işyerinin kurulu bulunduğu yere “uzaklığı” ve kullanılacak “vasıta” göz önünde tutulur.
Ücretsiz Doğum-Analık İzni
4857 sayılı İş Kanunu’nun 74 üncü maddesinin 6 ncı fıkrasına göre, “İsteği halinde kadın işçiye, onaltı haftalık sürenin tamamlanmasından veya çoğul gebelik halinde onsekiz haftalık süreden sonra altı aya kadar ücretsiz izin verilir.
4857 sayılı İş Kanununun “Analık Halinde Çalışma ve Süt İzni” başlığını taşıyan 74. maddesine göre kadın işçinin doğum öncesi ve sonrasında toplam on altı hafta çalıştırılmaması esastır.
İşçi İle İşverenin Anlaşması Halinde Ücretsiz İzin
Uygulamada çoğu kez işverenlerin, tek taraflı olarak işçileri ücretsiz izne çıkarttığı görülmektedir. İşçinin, işverenin kabulü olmaksızın ücretsiz izne ayrılması da İş Kanununun işçilere tanıdığı bazı özel durumlar haricinde mümkün değildir. Bununla birlikte, işçi veya işveren arasında yapılan iş sözleşmesinde yahut akdedilen toplu iş sözleşmesinde ücretsiz izinle ilgili bir düzenleme yapılmış ise, bu düzenlemeye uygun olarak ücretsiz izin gündeme gelebilecektir.
Ücretsiz İznin Süresi
Uygulamada işverenlerin, iş güvencesi hükümlerinden kaçınmak ve ihbar tazminatı ödememek amacıyla, işçileri uzun ve belirsiz süreli ücretsiz izne yollayarak onları yeni iş bulmaya zorladıklarına sıkça rastlanmaktadır. İşverenin sözleşmeyi geçici bir süre askıya alma niyeti olmaksızın, ücretsiz izin görüntüsü altında sözleşmeyi sona erdirme niyeti, dürüstlük kuralları gereği fesih iradesi olarak yorumlanmalıdır.
Ücretsiz İzinde Geçirilen Süreler
Gerek Kanun gereği ücretsiz izin hakkının kullanılması sırasında gerek tarafların iradeleri ile kullanılan ücretsiz izinlerde, sözleşme askıda kabul edildiğinden kıdem süresi hesaplanırken ücretsiz izinde geçen süreler hesaba katılmaz.
Ücretsiz İzin Nasıl Alınır?
“Ücretsiz izin kullanmak isteyen işçi tarafından talep edileceği zaman bu talebin mutlaka yazılı olarak beyan edilmesi gerekir. Ücretsiz izin formu ya da ücretsiz izin dilekçesi işveren tarafından kabul edilen işçiye, iznin isminden de anlaşılacağı gibi, izinli olduğu günler için ücret ödenmesi yapılmaz. Yine aynı şekilde bu dönem boyunca çalışanın SGK primi de tahakkuk etmez. Ücretsiz izin alma durumunda işçinin bu günleri, SGK’ya eksik gün bildirimi olarak not edilir. Ücretsiz izinlerin yasal bildirimleri yapıldıktan sonra bu süre zarfında işçinin iş sözleşmesi de askıya alınmış olur.
İşveren işçiyi zorla ücretsiz izne çıkartabilir mi?
Ücretsiz izin konusunda bilinmesi gereken bir hususta, işverenin hiçbir koşul altında işçisini zorla ücretsiz izne çıkartma hakkı bulunmadığıdır. Ücretsiz iznin söz konusu olabilmesi için her şeyden önce işçinin kendi rızası olmalıdır. Bununla birlikte işveren tarafından ücretsiz izne çıkmaya zorlanan işçi ücretsiz izin haklı fesih hakkını kullanarak iş sözleşmesini haklı sebeplerle feshedebilir.
Ücretsiz izinler kıdem tazminatına dahil edilebilir mi?
Ücretsiz izin ile ilgili bir konu da, “Ücretsiz izinler kıdem tazminatına dahil edilip edilmediği hususudur. Bu bağlamda söyleyebiliriz ki kıdem süresi hesaplanırken ücretsiz izin süreleri bu hesaba katılmaz. Bunun sebebi ücretsiz izinde bulunan işçinin iş sözleşmesinin askıya alınmasıdır.
Böylelikle söz konusu kıdem süresi ve kıdem tazminatı olduğu zaman işçinin kıdem süresi, ücretsiz izinde olduğu gün sayısı kadar geri tarihe kaymış olur. Eğer kıdem tazminatı ile ilgili merak ettikleriniz varsa dilerseniz bu yazımızı okuyarak detaylı hukuki bilgiye ulaşabilirsiniz.
Ücretsiz izin en çok kaç gün alınabilir?
Söz konusu ücretsiz izin süreleri olduğunda bu süre ücretsiz iznin sebebine bağlı olarak değişkenlik gösterebilmektedir.
Az önce de değinmiş olduğumuz gibi eğer yeni doğum yapmış bir anne ücretli doğum iznini tükettikten sonra ücretsiz doğum izni almayı planlıyorsa bu süre 6 ay ile sınırlandırılmıştır. Öte yandan yol izni almak isteyen bir işçi bu gibi durumlarda en fazla 4 gün ücretsiz izin alabilmek hakkına sahiptir.
Bu süreler ücretsiz iznin türüne ve sebebine göre farklılık gösterebilmekte ve çoğunlukla işçinin talebi ile işverenin inisiyatifine bırakılmaktadır. İşçiden gelen bir talep olduğu halde ücretsiz izin vermeyen işveren doğal olarak bir haklı fesih sebebi doğurmaktadır; zira ücretsiz izin de tıpkı yıllık ücretli izinde ya da doğum izninde olduğu gibi işçinin yasal hakkıdır.
